CHỮ NHO VÀ ĐỜI SỐNG DÂN TỘC VIỆT (anviettoancau.net)

TAM GIÁC NGỮ

( Kim Định : Chung quanh vấn đề Quốc học )

A.- Đại cương

“ Nếu nhận chủ trương chữ Việt Nho thì bó buộc phải học chữ Nho, một việc có thể coi là phiền toái. Tuy nhiên, nếu xét bao trùm thì đấy là một sự may mắn, vì chữ Nho đáp ứng cho ba nhu yếu nền tảng của con người, mà ta có thể chỉ thị bằng ba tiếng: Thiên, Địa, Nhân.

I.- Thiên

Chỉ nhu yếu con người thích bay bổng để nhìn bao quát, thường biểu lộ qua óc tưởng tượng, sự ham thích những chuyện thần tiên, những gì mơ mộng, tự do phóng khoáng.

II.- Địa

Chỉ nhu yếu thiết thực, cần phải xác định, róc đường viền, biên giới minh bạch như đếm đo cân lường, thường biểu lộ bằng óc toán, óc khoa học thực nghiệm, óc pháp độ đâu ra đó.

III.- Nhân

Chỉ nhu yếu tổng hợp hay dàn hoà giữa hai nhu yếu trái ngược trên kia, và ta gọi là Tình Ý tương tham,trong đó “ Tương tham “ chính là nhu yếu tổng hợp này, và con người lý tưởng là con người tổng hợp đúng mức hai yếu tố trái ngược nhau như Tình và Lý, như hồn thơ với khoa học, như Thiên với Địa . . . Trong câu Tình Lý tương tham, thì Tình chỉ Thiên, Lý chỉ Địa, Tương Tham chỉ Người.

Đó là ba nhu yếu nền tảng của con người mà Tiên Nho đã hé nhìn thấy và nói lên trong câu : “ Nhân giả kỳ Thiên Địa chi đức ” , Người là cái đức của Thiên và Địa , hoặc nói khác đi cái nhu yếu căn bản của con người là hoà hợp cả hai nhu yếu trái ngược: vừa muốn vươn lên mây như thi sĩ lãng mãn, vừa muốn thăm dò đo đếm tường tận sự vật như nhà khoa học . . .

Trong các triết gia hiện đại có Whitehead đã nhìn thấy ba nhu yếu đó và ông gọi là : Romance, Précision, Généralisation, và đưa ra làm ba nhịp chính cho nền giáo dục mà ông đề nghị:

Romance

Có thể dịch cách rộng là lãng mãn tính, ưa mở rộng, đi với lối biết tổng quan, cần nhiều yếu tố mới lạ, mà chưa cần đi tới những tiềm năng của mỗi sự kiện. Ta có thể có thể gọi là giai đoạn “ Hưng ư Thi ” , hay là thời phát triển trí nhớ và óc tưởng tượng.

Précision

Là giai đoạn khởi đầu phân tích, xác định và cố biểu lộ bằng những công thức cách cặn kẽ kiểu khoa học, có thể ví với “ Lập ư Lễ ”.

Généralisation

Là giai đoạn kiểm điểm lại những tri thức thâu lượm ở giai đoạn I, cộng thêm những chi tiết đã phân tích ở giai đoạn II để khám phá ra mối liên hệ chung, những luật tắc ràng buộc các vật, các sự kiện lẻ tẻ. Đó là việc giai đoạn III.

Trở lên có thể coi là giai đoạn đi được với ba nấc : Tiểu và Trung, Đại học,với ba quan năng được chú ý đặc biệt để phát triển:

1.- Hợp với tuổi là trí nhớ và óc tưởng tượng ở Tiểu học.

2.- Lý trí suy luận phân tích ở Trung học.

3.-Và phát minh sáng chế ở Đại học.

Chỉ cần nhấn mạnh đây là những nét lớn với ba cõi nhập nhằng sồi sụt, nhất là với cá nhân đặc biệt vượt xa khỏi luật chung đó. Tuy nhiên đấy là luật chung có thể hướng dẫn chúng ta và cần phải dùng mọi phương thế để phát triển cả ba nhu yếu đó.

B.- Tam giác ngữ của Mỹ

( Anh, Pháp, La Tinh )

Trong các phương thế bén nhạy phải kể tới tiếng nói. Vì thế một nền quốc học hoàn bị ngoài việc theo ba nhịp của giáo dục, thì cũng nên có ba loại ngôn ngữ ám hợp với ba nhu yếu kia. Ông Whitehead đã đề nghị cho nước Mỹ một tam giác ngữ gồm: Anh, Pháp và La tinh.

Trong đó hai tiếng Anh Pháp biểu lộ tâm trạng đời mới, còn tiếng La tinh là để móc nối ngược lên đến nguốn gốc văn minh Điạ Trung hải:

“ In English , French And Latin, we posses a triangle, such that one pair of vertices English and French exhibits a pair of diverse expressions of two chief types of modern mentality, and the relation of these vertices to the third exhibit alternative posseses of derivation from Mediteranean cililisation of the past ( The aim of education , page 67 ) .

Tiếng Anh là Thông Ngữ đáp ứng nhu cầu tổng hợp hay là Nhân, Pháp là Sinh Ngữ biểu thị Thiên, La tinh Tử ngữ biểu thị Địa.

Ông cho rằng là tiếng thiết yếu phổ biến không thể dùng nó để khóc, còn cười thì chưa chắc: It can not laugh, it can hardly cry. Bấy giờ cần một tiếng chỉ Thiên, lẽ ra là tiếng Hy lạp chơi vai trò đó ( The languages of Heaven will be Chinese, Greek, French, German ). Vì ngôn ngữ đại diện cho Thiên phải biểu lộ được những nét phổ biến như Nho, Hy Lạp, Pháp, Đức . . . , như vậy lẽ ra phải học tiếng Hy Lạp, nhưng nếu học Hy Lạp thì hoá ra hai Tử ngữ.Vậy đã học La tinh thì phải bỏ Hy Lạp và thay vào bằng tiếng Pháp để có một Sinh Ngữ mới đủ sức làm cho Tam giác ngữ sống động. Nhìn xem tam giác ngữ trên, ta thấy sự nông cạn, vì bỏ mất tiếng Hy Lạp, còn sâu hơn tiếng La tinh nhiều. Thế nhưng hoàn cảnh không cho phép làm khác được.