Hồ Chí Minh toàn tập - tập 2 - Viện Đuma An Nam (trích)

Do sù thóc Ðp cña quÇn chóng b¶n xø, bän ®Õ quèc Ph¸p buéc ph¶i nh©n nhưîng hoÆc nãi cho ®óng h¬n lµ gi¶ bé nh©n nhưîng. Chóng ph¸i mét "®¶ng viªn §¶ng X· héi" sang lµm toµn quyÒn. Chóng tung ra khÈu hiÖu "Ph¸p - An Nam hîp t¸c". Chóng tæ chøc ra "ViÖn d©n biÓu".

Song kÕt qu¶ l¹i hoµn toµn tr¸i víi ®iÒu mong muèn cña chóng. Sau mét thêi kú nu«i ¶o tưëng, ng­êi An Nam b©y giê ®· biÕt thÕ nµo lµ mét ®¹i biÓu cña Quèc tÕ thø hai. Hä thÊy r»ng, sù "hîp t¸c" ®­îc ca tông nhiÒu như thÕ ®· thÓ hiÖn thµnh nh÷ng sù bãc lét bØ æi vµ nh÷ng cuéc ®µn ¸p th¼ng tay ®èi víi bÊt kú mét cuéc biÓu dư¬ng chÝnh trÞ nµo cña ng­êi b¶n xø.

ViÖn "§uma" An Nam (kh«ng ph¶i do cuéc ®Çu phiÕu phæ th«ng mµ chØ do c¸c kú môc, ®Þa chñ vµ thư¬ng nh©n bÇu ra) kh«ng hÒ xoa dÞu ®­îc ngưêi An Nam, mµ cßn ®­a l¹i cho hä c¬ héi ®Ó tá râ tinh thÇn ph¶n kh¸ng cña m×nh.

Trong c¸c cuéc bÇu cö võa qua, nh÷ng ngưêi ra øng cö, mµ nhiÒu ngưêi biÕt râ nh÷ng ho¹t ®éng yªu n­íc cña hä vµ viÖc hä chØ trÝch chÕ ®é cai trÞ cña ng­êi Ph¸p, còng nh­ nh÷ng chÝnh trÞ ph¹m ®i ®µy vÒ, ®Òu tróng cö. MÆc dï nhµ chøc tr¸ch Ph¸p dïng m­u kÕ vµ h¨m do¹, nh­ng kh«ng cã mét ngưêi øng cö nµo do ChÝnh phñ giíi thiÖu, l¹i tróng cö c¶.

TÊt c¶ nh÷ng "vÞ d©n biÓu" nµy chØ cã tiÕng nãi tư vÊn th«i. C¸c vÞ d©n biÓu Trung Kú th× mçi n¨m héi häp mét lÇn vµ lóc nµo häp lµ do kh©m sø quyÕt ®Þnh. ThËm chÝ hä kh«ng cã lÊy mét phßng häp, hay mét phßng ®Ó lµm viÖc. Mçi mét kú häp ®Òu do mét viªn chøc ng­êi Ph¸p chñ to¹. Nhưng c¸i ®ã vÉn kh«ng lµm cho c¸c vÞ ®¹i biÓu An Nam ®¸ng th­¬ng Êy rôt rÌ lªn tiÕng vµ ph¸t hiÖn ra ®­îc nh÷ng ®iÒu kh¸ bæ Ých.

Trong kú häp håi th¸ng 8, "ngưêi ph¸t ng«n"1) cña ViÖn d©n biÓu Trung Kú ®· tuyªn bè:

"Chóng t«i kh«ng cã phßng ®Ó lµm viÖc, kh«ng cã ng©n s¸ch, kh«ng cã g× hÕt. N¨m ngo¸i, thËm chÝ chóng t«i còng kh«ng cã c¬ héi nµo ®Ó th¶o luËn ®ưîc. Trong sè hµng tr¨m yªu s¸ch cña chóng t«i, kh«ng mét yªu s¸ch nµo ®­îc thùc hiÖn c¶...

"ChÝnh b¶n th©n c¸c ®¹i biÓu còng kh«ng cã quyÒn ¨n nãi, thö hái trong nh÷ng ®iÒu kiÖn như vËy, lµm thÕ nµo mµ hä l¹i cã thÓ gióp ®ì ®ưîc ng­êi kh¸c? ThÕ mµ nh©n d©n l¹i tin r»ng chóng t«i cã quyÒn tham gia gi¶i quyÕt mäi vÊn ®Ò cã liªn quan ®Õn ®Êt nưíc nªn tr«ng mong nhiÒu ë chóng t«i... Tê th«ng tri th¸ng 2 võa råi cña ChÝnh phñ thuéc ®Þa ®· hoµn toµn lµm mÊt hÕt phÈm c¸ch cña chóng t«i, nªn chóng t«i kh«ng thÓ lµm ®ưîc mét viÖc g× c¶. ThËt lµ nhôc nh· vµ buån th¶m biÕt bao!...

"Víi nh÷ng thñ ®o¹n ®µn ¸p cña ChÝnh phñ sö dông trong tÊt c¶ mäi c¬ héi, th× tÊt ph¶i cã an ninh vµ trËt tù. ThÕ mµ ch¼ng cã kÕt qu¶ g×. C¸c cuéc rèi lo¹n vÉn liªn tiÕp næ ra... NhiÒu ngưêi An Nam ®· bÞ hµnh h¹, truy n·, b¾t gi÷ vµ cÇm tï v× téi ®· ®äc b¸o chÝ ®· cã phÐp cña së kiÓm duyÖt. C¶ nhµ ®Òu bÞ ph¹t nÕu ngưêi nhµ ph¹m mét téi lµ ph¸t biÓu trong mét cuéc häp. TrÎ em chØ kh«ng ®i häc mét buæi lµ bÞ ®uæi vµ như thÕ lµ suèt ®êi bÞ dèt n¸t... V× trung thµnh víi lîi Ých cña nh©n d©n, mµ mét sè ®¹i biÓu ®· bÞ tho¸ m¹ trưíc c«ng chóng...".

Viªn kh©m sø ®· tr¶ lêi mét c©u tinh tÕ. ¤ng ta tr×nh bµy chư¬ng tr×nh cña ChÝnh phñ thuéc ®Þa, chư¬ng tr×nh ®ã cã thÓ tãm t¾t như sau: "Hìi d©n An Nam! C¸c ng­êi h·y nhÉn nhôc mµ chÞu ®ùng" vµ «ng ta nãi: "Sau khi ChÝnh phñ ®· tr×nh bµy rÊt râ rµng vµ døt kho¸t råi, nÕu c¸c «ng cßn ngÇn ng¹i kh«ng chÊp thuËn hoÆc nÕu c¸c «ng ph¶n ®èi l¹i mµ kh«ng cã lý do c¨n b¶n, th× ChÝnh phñ sÏ tin r»ng c¸c «ng kh«ng thiÕt g× ®Õn tư¬ng lai cña xø nµy... C¸c «ng nªn biÕt r»ng, muèn v¨n minh vµ tiÕn bé, th× ph¶i cã kû luËt vµ ph¶i t«n träng chÝnh quyÒn ®· ®ưîc thiÕt lËp".

---

Hồ Chí Minh toàn tập - tập 3 - Phong trào cách mạng ở Đông Dương (trích)

N«ng d©n ®· ®ưa ra nh÷ng yªu s¸ch sau:

1. Th¶ tù do cho nh÷ng ngưêi b·i c«ng ë Vinh ®· bÞ b¾t.

2. Kh«ng ®­îc ®ưa lÝnh ra chèng l¹i nh÷ng ngưêi b·i c«ng vµ n«ng d©n.

3. Kh«ng ®ưîc cho lÝnh ®µn ¸p c¸c phong trµo ë n«ng th«n.

4. Kh«ng ®ưîc ph¸ huû lµng m¹c.

5. Bá chÕ ®é tuÇn canh trong xãm lµng.

6. B·i bá chÕ ®é thuÕ.

7. CÊp ph¸t g¹o cho nh÷ng ngưêi n«ng d©n ®ang bÞ ®ãi.

8. Chia ®Êt (mét diÖn tÝch réng) cho bÇn cè n«ng.

9. Huû bá toµ ¸n ®Æc biÖt (toµ ¸n khÈn cÊp).

10. B·i bá ¸n tö h×nh.

11. Tù do b·i c«ng, biÓu t×nh vµ liªn hiÖp.

12. Tr¶ tiÒn båi thưêng cho gia ®×nh nh÷ng ngưêi bÞ chÕt trong c¸c vô ®µn ¸p.

13. Tr¶ tù do cho tÊt c¶ tï chÝnh trÞ, trong ®ã cã c¶ 12 ng­êi míi bÞ kÕt ¸n tö h×nh.

Theo t­ liÖu chóng t«i hiÖn cã, n«ng d©n ë Nam §µn vµ Thanh Chư¬ng cư¬ng quyÕt kh«ng nép thuÕ mµ kh«ng mét ai lµm g× ®ưîc hä. Hä ®· lÊy tµi s¶n cña bän ®Þa chñ chia cho d©n nghÌo, huû bá tÊt c¶ mäi mÖnh lÖnh, quy ®Þnh cña quan l¹i b¶n xø vµ bän ®Õ quèc Ph¸p. (Hä tæ chøc ra X«viÕt n«ng th«n, hoÆc c¸c c¬ quan gÇn nh­ X«viÕt n«ng th«n). N«ng d©n tuyªn bè c«ng khai: "TÊt c¶ chóng t«i ®Òu lµ céng s¶n!".

ChÝnh quyÒn Ph¸p ë §«ng Dư¬ng ®ang chuÈn bÞ r¸o riÕt mét chiÕn dÞch khñng bè n«ng d©n NghÖ An nãi chung vµ n«ng d©n Thanh Chư¬ng nãi riªng. Mét mÆt, chóng yªu cÇu chÝnh quyÒn Pari níi réng quyÒn hµnh cña chóng vµ chóng ®· ®ưîc chÝnh quyÒn Pari cho phÐp. Cïng víi sóng ®¹i liªn, xe t¨ng vµ m¸y bay, chóng ®ang cµy n¸t gư¬ng mÆt cña hµng lo¹t c¸c xãm lµng, gièng như chóng ®· lµm t¹i lµng "Cæ Am", sau cuéc khëi nghÜa th¸ng Hai ë B¾c Kú. MÆt kh¸c, chóng ®ang mưu toan mét trËn ®¸nh lín, huy ®éng nh÷ng ®éi qu©n kh¸t m¸u nhÊt - lÝnh lª dư¬ng - ®Ó ®èi phã víi n«ng d©n tØnh nµy. HiÖn nay, h»ng ngµy m¸y bay xuÊt hiÖn trªn c¸c lµng m¹c, nÐm bom giÕt chÕt nh÷ng ngưêi ®ang biÓu t×nh vµ ®èt ph¸ nhµ ë cña n«ng d©n. Chóng muèn huû diÖt hoµn toµn NghÖ An hßng ®e do¹ n«ng d©n c¸c tØnh kh¸c.

Ngoµi ra, ®Õ quèc Ph¸p viÖn cí lµ buéc ph¶i ®µn ¸p c¸c cuéc khëi nghÜa cña n«ng d©n, chóng ®ang t¨ng thªm qu©n vµo §«ng Dư¬ng, chuÈn bÞ tÊn c«ng Liªn X«, tÊn c«ng c¸ch m¹ng Trung Quèc vµ chuÈn bÞ mét cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc trªn Th¸i B×nh Dư¬ng.

Hìi nh÷ng ngưêi c«ng nh©n vµ n«ng d©n toµn thÕ giíi! Nh÷ng ngưêi anh em! H·y gióp ®ì c«ng nh©n vµ n«ng d©n §«ng Dư¬ng, nh÷ng ng­êi ®ang ®Êu tranh chèng chñ nghÜa ®Õ quèc Ph¸p!.

20-9-1930

N.A.Q

Hồ Chí Minh toàn tập - tập 3 - Thế giới đại chiến và phận sự của dân ta (trích)

Tõ ngµy 8 th¸ng 12 t©y (20 th¸ng 10 ta), Anh, Mü vµ nhiÒu nưíc kh¸c ®· b¾t ®Çu ®¸nh NhËt. ThÕ lµ chiÕn tranh lan kh¾p thÕ giíi. Trong cuéc thÕ giíi ®¹i chiÕn²⁶ nµy cã hai phe. Phe ®i x©m lÊn gåm cã §øc, ý, NhËt, T©y. Phe chèng x©m lÊn gåm cã Nga, Tµu, Anh, Mü vµ nhiÒu nưíc kh¸c.

Phi LuËt T©n, Hư¬ng C¶ng, T©n Gia Ba, M· Lai vµ nhiÒu n¬i kh¸c ®· ho¸ ra chiÕn trưêng. Ngoµi bÓ Th¸i B×nh D­¬ng, tµu trËn c¸c nưíc ®· ®¸nh nhau lung tung. N¹n binh löa nay mai sÏ lan tíi Sµi Gßn, Cam Ranh, H¶i Phßng, Hµ Néi vµ c¸c n¬i. D©n ta sÏ bÞ chÕt ngưêi, h¹i cña.

V× ai nªn nçi nưíc nµy?

V× giÆc NhËt, v× giÆc T©y ®ã mµ!

V× giÆc NhËt vµ giÆc T©y mµ nưíc ta biÕn thµnh chiÕn trưêng. Nhµ vưên cña ta sÏ bÞ ®èt ph¸. Cña c¶i cña d©n ta sÏ bÞ cưíp giùt. D©n sù cña ta sÏ bÞ tan tµnh. NhÊt lµ tØnh Cao B»ng ta sÏ bÞ thiÖt h¹i nhiÒu.

ThÕ th× d©n ta nªn lµm sao ®Ó tr¸nh khái c¸i n¹n Êy? D©n ta nªn lµm 2 viÖc:

1 lµ - BÊt kú qu©n ®éi nµo tíi gÇn vïng m×nh, d©n ta ph¶i lµm c¸ch "nhµ kh«ng vưên trèng" nghÜa lµ: bao nhiªu cña c¶i, ®å ¨n, ®å dïng, lư¬ng thùc, sóc vËt ®Òu ®em giÊu kÝn hÕt. Bao nhiªu ®ưêng s¸, cÇu cèng ®Òu ph¸ hÕt. Ngưêi giµ, trÎ con, ®µn bµ con g¸i, ®Òu t×m n¬i ch¾c ch¾n mµ trèn hÕt. Trai tr¸ng th× ph¶i ë l¹i trong lµng, ph¶i cïng nhau tæ chøc ®éi tù vÖ ®Ó canh phßng trém cưíp; c¸c lµng ph¶i gióp søc lÉn nhau. Bao giê qu©n ®éi tíi gÇn lµng, trai tr¸ng sÏ tr¸nh ®i, chí ®Ó cho chóng b¾t phu. ChØ bao giê ViÖt Minh cã lÖnh gióp cho qu©n ®éi nµo th× d©n ta sÏ gióp qu©n ®éi Êy.

2 lµ - D©n ta ph¶i mau mau tæ chøc l¹i. N«ng d©n ph¶i vµo "N«ng d©n Cøu quèc héi". Thanh niªn ph¶i vµo "Thanh niªn Cøu quèc héi". Phô n÷ vµo "Phô n÷ Cøu quèc héi". TrÎ con vµo "Nhi ®ång Cøu quèc héi". C«ng nh©n vµo "C«ng nh©n Cøu quèc héi". Binh lÝnh vµo "Binh lÝnh Cøu quèc héi". C¸c bËc phó hµo v¨n sÜ vµo "ViÖt Nam Cøu quèc héi".

Nh÷ng héi Êy do ViÖt Nam ®éc lËp ®ång minh l·nh ®¹o. Ngưêi cã tiÒn gióp tiÒn, kÎ cã søc gióp søc. §ång t©m hîp lùc. Mu«n ngưêi mét lßng. Nh©n c¬ héi nµy mµ kh«i phôc l¹i Tæ quèc, mµ lµm cho ViÖt Nam hoµn toµn ®éc lËp.

Hìi ®ång bµo! C¬ héi gi¶i phãng ®Õn råi, mau mau ®oµn kÕt l¹i!!!

Hồ Chí Minh toàn tập - tập 2 - Lịch sử cách mệnh Mỹ (trích)

2. V× sao mµ Mü lµm c¸ch mÖnh ?

Thæ s¶n Mü rÊt giµu, ®ång, s¾t, than, b«ng, lóa, tr©u bß, v©n v©n, vËt g× còng nhiÒu. Anh th× tham, muèn hèt vÒ cho m×nh c¶, cho nªn ®Æt ra 3 phÐp nh­ sau nµy:

1. Cã bao nhiªu thæ s¶n, Mü ph¶i cung cÊp cho Anh hÕt, kh«ng ®ưîc b¸n cho c¸c nưíc kh¸c.

2. D©n Mü kh«ng ®ưîc lËp ra lß m¸y vµ héi bu«n b¸n.

3. C¸c nưíc kh«ng ®ưîc vµo bu«n b¸n víi Mü, chØ Anh ®ưîc bu«n b¸n mµ th«i.

V× 3 ®iÒu Êy, l¹i thªm thuÕ m¸ nÆng nÒ, lµm cho kinh tÕ Mü rÊt khèn ®èn, nªn tõ n¨m 1770, d©n Mü tøc m×nh "tÈy chay” Anh.

3. Phong triÒu Êy kÕt qu¶ ra thÕ nµo ?

Phong triÒu "tÈy chay" gi¾c dai ®Õn 5 n¨m. Anh ®em lÝnh qua dÑp, vµ b¾t nh÷ng ng­êi cÇm ®Çu lµm téi. Mçi lÇn b¾t mét ng­êi cÇm ®Çu, th× d©n cµng tøc giËn thªm. §Õn n¨m 1775, khi lÝnh Anh b¾t mÊy ngưêi cÇm ®Çu n÷a, d©n kÐo nhau ra cøu, l¹i bÞ lÝnh Anh giÕt chÕt 9 ngưêi. ViÖc nµy như löa r¬i vµo thuèc sóng, d©n tøc qu¸ th× næ, sèng chÕt còng quyÕt ®uæi ®ưîc ChÝnh phñ Anh míi th«i.

C¸ch mét n¨m sau, ®Õn ngµy 4 th¸ng 7 n¨m 1776 th× c¸ch mÖnh ®ưîc vµ Mü tuyªn bè ®éc lËp⁵¹, vµ nưíc Mü thµnh ra nưíc céng hoµ.

B©y giê Mü cã 48 tØnh vµ 110.000.000 d©n.

---

Hồ Chí Minh toàn tập - tập 2 - Lịch sử cách mệnh Nga (trích)

l. Nguyªn do c¸ch mÖnh Nga tõ ®©u ra?

Nga lµ mét n­íc rÊt réng, nöa n»m vÒ ch©u ¸, nöa n»m vÒ ch©u ¢u. D©n Nga h¬n 90 phÇn lµ d©n cµy, kh«ng ®Çy l0 phÇn lµ thî thuyÒn. Khi trưíc theo chÕ ®é n«ng n«, nghÜa lµ bao nhiªu ®Êt ruéng vµ d©n cµy ®Òu ë d­íi quyÒn ®Þa chñ. §Þa chñ xem n«ng n« như sóc vËt, nã cho sèng ®ưîc sèng, nã b¾t chÕt ph¶i chÕt, khi nã cÇn tiÒn, th× nã ®em n«ng n« ®i b¸n như b¸n tr©u b¸n bß. N«ng d©n kh«ng ®­îc bá xø nµy qua xø kh¸c.

Chõng nöa thÕ kû thø 19, tư b¶n míi h¬i ph¸t ®¹t, nã võa më lß m¸y, nã cÇn ngưêi lµm c«ng, nã míi vËn ®éng bá chÕ ®é n«ng n« ®Ó cho d©n cµy tíi lµm víi nã, ®Õn n¨m 1861, chÕ ®é n«ng n« míi bá.

Tư b¶n míi vµ ®Þa chñ tõ ®Êy míi sinh hiÒm khÝch to, mµ phong triÒu c¸ch mÖnh c«ng n«ng còng tõ ®Êy mäc ra.

2. N«ng n« ®ưîc gi¶i phãng råi th× lµm g×?

§ưîc gi¶i phãng råi, ngưêi th× ra thµnh phè lµm c«ng, ngưêi th× ë l¹i lµm ruéng.

§i lµm c«ng th× tiÒn c«ng Ýt, giê lµm nhiÒu, ph¶i lµm n« lÖ cho t­ b¶n, ë l¹i cµy th× ®Êt ruéng Ýt, tr©u bß thiÕu, ph¶i chÞu lßn tôi phó gia1). D©n tiÕng tù do tuy ®ưîc, kú thùc cø kiÕp n« lÖ: ngưêi thî th× cùc khæ, d©n cµy còng ch¼ng s­íng h¬n.

Nh÷ng ngưêi cã lßng c¸ch mÖnh th× lËp ra ®¶ng ®Ó liªn hiÖp d©n cµy l¹i, nhưng mµ kh«ng chó ý ®Õn thî thuyÒn.

N¨m 1875 míi cã ®¶ng c¸ch mÖnh gäi lµ "C«ng nh©n gi¶i phãng”.  N¨m 1878 l¹i cã mét ®¶ng míi gäi lµ "C«ng ®¶ng".

Nh­ng hai ®¶ng Êy ng­êi Ýt søc hÌn, l¹i bÞ ChÝnh phñ b¾t bí nhiÒu, sau ho¸ ra ®¶ng kÞch liÖt, chØ lo ®i ¸m s¸t vua vµ c¸c quan.

3. KÕt qu¶ hai ®¶ng Êy ra thÕ nµo?

¸m s¸t lµ lµm liÒu, vµ kÕt qu¶ Ýt, v× giÕt th»ng nµy cßn th»ng kh¸c, giÕt sao cho hÕt? C¸ch mÖnh th× ph¶i ®oµn kÕt d©n chóng bÞ ¸p bøc ®Ó ®¸nh ®æ c¶ c¸i giai cÊp ¸p bøc m×nh, chø kh«ng ph¶i chØ nhê 5, 7 ng­êi giÕt 2,3 anh vua, 9,10 anh quan mµ ®ưîc. Hai ®¶ng Êy tuy hy sinh hÕt nhiÒu ngưêi, lµm ®­îc nhiÒu sù ¸m s¸t oanh liÖt, nh­ng v× ®i sai ®­êng c¸ch mÖnh, kh«ng cã søc d©n chóng lµm nÒn, cho nªn bÞ ChÝnh phñ trÞ m·i ®Õn nçi tan.

N¨m 1883, «ng Plªkhanèp lËp nªn ®¶ng “Lao ®éng tù do"⁵⁶. §¶ng nµy tæ chøc theo c¸ch «ng M· Kh¾c T­1) d¹y, nghÜa lµ liªn hiÖp c¶ d©n cµy vµ thî thuyÒn lµm c¶ kinh tÕ vµ chÝnh trÞ c¸ch mÖnh.

---

Hồ Chí Minh toàn tập - tập 2 - Cách mệnh Pháp (trích)

l. V× sao Ph¸p cã phong triÒu c¸ch mÖnh?

Håi thÕ kû thø 18, vua th× kiªu xa d©m dËt, quý téc vµ bän cè ®¹o th× hoµnh hµnh; thuÕ nÆng dÞch phiÒn, d©n t×nh khèn khæ.

PhÇn th× Cana®a vµ Ên §é, nguyªn lµ thuéc ®Þa Ph¸p, nay bÞ Anh v¬ mÊt.

PhÇn th× nh÷ng ngưêi häc thøc như «ng M«ngtexki¬ (1755), V«nte vµ Rutx« (1778) tuyªn truyÒn chñ nghÜa tù do b×nh ®¼ng⁵².

PhÇn th× phong triÒu c¸ch mÖnh Anh («ng Kr«mven chÐm vua Anh vµ lËp céng hoµ chÝnh phñ n¨m 1653) cßn míi, vµ phong triÒu d©n chñ Mü (1776) võa qua.

NhÊt lµ v× tư b¶n míi bÞ tôi phong kiÕn ng¨n trë, d©n th× bÞ vua, quý téc vµ cè ®¹o ¸p bøc. VËy nªn tư b¶n míi liªn hiÖp víi häc trß, d©n cµy vµ ngưêi thî ®Ó ph¸ phong kiÕn.

2. C¸ch mÖnh Ph¸p khëi tõ bao giê?⁵³

Vua thÊy d©n chén rén, th× b¾t bí nh÷ng ngưêi tuyªn truyªn vµ tæ chøc. D©n thÊy vËy th× tøc qu¸, ®Õn ngµy 14 th¸ng 7 n¨m 1789 kÐo nhau ®Õn ph¸ kh¸m lín (Baxti)⁵⁴. Vua ®em lÝnh vÒ gi÷ kinh ®«; d©n l¹i tæ chøc c¸ch mÖnh ®éi ®Ó phßng chèng l¹i. Vua lui ra ë t¹i tØnh VÐcx©y.

Ngµy 5 th¸ng 10 n¨m Êy, thî thuyÒn ®µn bµ con g¸i Pari kÐo nhau ®Õn VÐcx©y b¾t vua vÒ khai héi, vµ ký tê tuyªn ng«n:

l. Lµ bá chÕ ®é phong kiÕn, gi¶i phãng n«ng n«.

2. Lµ ®em cña c¸c nhµ thê ®¹o lµm cña Nhµ nưíc.

3. Lµ cho d©n tù do lµm b¸o, tæ chøc, v©n v©n.

4. Lµ lËp hiÕn ph¸p, nghÜa lµ vua kh«ng ®ưîc chuyªn quyÒn.

1792, v× vua cÇu cøu víi ngo¹i quèc vµ th«ng víi bän ph¶n c¸ch mÖnh, d©n míi bá vua mµ lËp ra céng hoµ.

1793, ngµy 21 th¸ng l lµm ¸n vua vµ vî con vua lµ ph¶n quèc tÆc1), råi ®em ra chÐm.

---

Hồ Chí Minh toàn tập - tập 2 - Chương IX (trích)

§Ó cã thÓ ®¸nh lõa dư luËn bªn Ph¸p vµ bãc lét d©n b¶n xø mét c¸ch ªm thÊm, bän c¸ mËp cña nÒn v¨n minh kh«ng nh÷ng ®Çu ®éc nh©n d©n An Nam b»ng ruîu vµ thuèc phiÖn, mµ cßn thi hµnh mét chÝnh s¸ch ngu d©n triÖt ®Ó.

Cho nªn, theo s¾c lÖnh n¨m 1898, b¸o chÝ b¶n xø ph¶i chÞu kiÓm duyÖt trưíc khi in.

S¾c lÖnh ®ã viÕt: "ViÖc lưu hµnh b¸o chÝ bÊt cø b»ng thø tiÕng g×, ®Òu cã thÓ bÞ cÊm do nghÞ ®Þnh cña quan toµn quyÒn.

"B¸o tiÕng ViÖt kh«ng ®ưîc xuÊt b¶n, nÕu kh«ng ®ưîc phÐp cña quan toµn quyÒn. GiÊy phÐp chØ cÊp víi ®iÒu kiÖn lµ c¸c bµi b¸o ph¶i ®ưîc quan thèng ®èc duyÖt trưíc. GiÊy phÐp Êy cã thÓ rót lóc nµo còng ®ưîc.

"Mäi cuéc trưng bµy hoÆc phæ biÕn nh÷ng bµi h¸t, biÕm ho¹ hoÆc tranh ¶nh lµm thư¬ng tæn ®Õn sù t«n kÝnh ®èi víi c¸c nhµ cÇm quyÒn ®Òu bÞ trõng trÞ".

§Êy, b¹n thÊy bµ kiÓm duyÖt ë thuéc ®Þa cÇm kÐo khÐo ®Õn møc nµo!

Víi biÖn ph¸p ®ã, chÝnh quyÒn §«ng Dư¬ng cã thÓ Øm ®ưîc tÊt c¶ mäi vô nh¬ nhíp vµ tha hå mµ l¹m quyÒn.

Trong mét cuéc bÇu cö héi ®ång thµnh phè Sµi Gßn, viªn thèng ®èc cÊm ba «ng chñ nhiÖm b¸o tiÕng ViÖt kh«ng ®ưîc ®¨ng lªn b¸o cña hä b¶n s¾c lÖnh quy ®Þnh thÓ lÖ bÇu cö héi ®ång thµnh phè ë Nam Kú. Hä lµ øng cö viªn, thÕ mµ b¸o cña hä bÞ cÊm tuyÖt kh«ng ®ưîc ®¨ng mét c¸i g× dÝnh d¸ng, dï xa hay gÇn, ®Õn chư¬ng tr×nh cña hä! V× ngưêi An Nam kh«ng cã quyÒn héi häp qu¸ sè 20 ngưêi, nªn øng cö viªn ph¶i gÆp 3.000 cö tri lÇn lưît tõng ngưêi mét. Còng trong lóc Êy, «ng thèng ®èc cßn th«ng tri cho c¸c tê b¸o tiÕng ViÖt kh¸c biÕt lµ së kiÓm duyÖt sÏ th¼ng tay c¾t nh÷ng bµi b¸o, cét b¸o, ®Çu ®Ò hoÆc bÊt cø mét lêi bãng giã nµo nãi ®Õn c¸c cuéc bÇu cö thuéc ®Þa hoÆc thµnh phè. Mét tê b¸o tiÕng ViÖt dÞch ®¨ng ®¹o luËt nãi vÒ viÖc trõng trÞ nh÷ng hµnh ®éng hèi lé trong bÇu cö, bµi Êy ®· bÞ c¾t. Trong lóc ®ã th× quan thèng ®èc tr¾ng trîn cho ®ßi nh÷ng ng êi ®øng ®Çu c¸c tËp ®oµn cö tri ®Õn v¨n phßng vµ truyÒn cho hä ph¶i bá phiÕu vµ cæ ®éng bá phiÕu cho danh s¸ch ®ưîc ngµi cã c¶m t×nh nhÊt.

Văn minh gì

Nhìn xã hội Mỹ người ta sản xuất nhiều vật dụng hiện đại. Người ta tổ chức xã hội để ai cũng hăng hái lao động tạo ra sản phẩm thực sự, kẻ ăn bám trong xã hội không tồn tại được. Còn Trung Quốc đã nhiều người e dè về khả năng của họ. Tổ chức xã hội của họ chưa hợp lý, nhưng để sinh tồn họ có cái kiểu của con thạch sùng và còn hơn thế nữa. Nếu cần, thì cái đuôi của họ rất lớn, trong khi vẫn kiếm mồi nhưng cái đuôi vẫn bị tiêu hóa để tăng thêm sức mạnh. Trong lòng họ là cả một hệ thống các loại triết học hoàn chỉnh. Kinh dịch cao thâm, đạo học biến hóa, khổng giáo ứng xử ở đời, binh pháp làm việc thực tế. Thơ họa di dưỡng tinh thần, truyện cổ suy ngẫm đời người . . . Họ biến mọi thứ thành của mình nên họ có đủ cả. Người Việt vậy mà thực dụng hơn cả, ta không phải giữ cái gì cho nó nặng người, nhẹ dễ ứng biến, cái gì thiên hạ có ta cứ lấy dùng theo kiểu của ta. Cuộc sống thuần hòa với thiên nhiên xã hội là điều cần nhất, tránh sát hại muôn loài, thuần hóa đủ dùng thì dừng, không thái quá mà hao tổn sức ta mà phá hoại cả tự nhiên. Kiểu sống đam mê chinh phục không phải của ta, kiểu sống âm mưu toan tính riêng mình là không phải gốc của ta. Ta đã không hẳn vẫn còn là ta, nhưng huyết Việt không phải đã tan, nó sẽ có ngày trọn vẹn với tổ tiên.

Không sợ thất nghiệp

Xã hội dùng nguồn lợi của mình tạo ra một cuộc sống tối thiểu ngày càng cao hơn. Khi khan hiếm việc làm sẽ là lúc trả lương người lao động không hấp dẫn nữa. Nhiều người nghỉ làm giảm áp lực vì thất nghiệp. Do bảo đảm cuộc sống tối thiểu tốt người lao động nghỉ ngơi nâng cao thể chất tinh thần hoặc sẽ học tập nâng cao tay nghề hoặc học chuyển đổi công việc. Tóm lại là thất nghiệp tạo điều kiện để nâng cao chất lượng lao động. Theo suy nghĩ thông thường thất nghiệp là cái rủi ta sẽ biến nó thành cái may.