Nhà Nho và văn minh

Theo tâm tưởng tự nhiên nhà Nho là người có thể làm được bất cứ việc gì. Tri thức có thể học để có, các môn nghệ thuật có thể học mà không bao giờ thành nghệ sĩ được. Có khi là nghệ sĩ nhưng không thể làm được những việc như nhà Nho làm như cầm quân đi dẹp giặc, đưa dân đi khai phá tạo dựng một vùng đất mới, tìm được những nghề mới. Văn minh trong một triều đại không phải nằm trong triều đình, triều đình chỉ là những mưu mô để kéo dài triều đại được chừng nào hay chừng ấy. Nhà Nho cũng tham gia vào quá trình kéo dài đó, nhưng đằng sau họ là một chiều sâu văn hóa văn minh mà khi về quê họ lại là ánh sáng rọi vào các tâm hồn khác. Nhà Nho coi trọng văn minh văn hóa, cái trường tồn với loài người chứ không phải là cái ngai vàng, hơn nữa ngai vàng có thể như là bức tượng đẹp để triều đại lấy cớ tồn tại cho vô vàn những kẻ ăn theo. Nhà Nho cũng rất biết xã hội không thể không có một bức tượng phù hợp, bức tượng này rất khó để khớp vào một nhà Nho nào đó vì nhà Nho không thể là bức tượng, nhà Nho có cái bất biến và cái vạn biến không thể là cái hình nộm được. Nhà Nho là cái xương sống văn minh văn hóa của dân tộc. Tất nhiên không thể hoàn hảo có những kẻ lợi dụng cái xương sống này để kiếm lợi. Nhà Nho vô cùng nhạy cảm với một bức tượng đẹp phù hợp, bức tượng đầu tiên của một triều đại thường là bức tượng tốt nhất. Đã có chế độ chôn Nho sau đó là thất bại, đã có chế độ ép Nho cái thành quả chính trị đem lại có thể lớn nhưng cái văn minh văn hóa chắc chắn là lụn bại. Nguy hiểm hơn là có triều đại tự xây dựng cho mình một tầng lớp Nho sĩ giả hiệu làm cho cả một xã hội với nhiều thế hệ nhầm lẫn đi theo cái chuẩn giả hiệu ấy, đến khi tỉnh ngộ thì đã quá muộn vì cái xương sống thật bị đánh dập, cái xương sống giả hiệu làm sao mà mang nổi cái cơ thể sống phát triển bình thường tự nhiên được. Cứ khi nào người ta muốn chỉnh cái xương sống này lại là lúc xã hội muốn rối loạn, có thể thời cuộc quá khác nghiệt mà cái xương sống này phải uốn quá mức đến nỗi không thể và khó có thể trở về vị trí ban đầu, cái xương sống cần một môi trường tự do phát triển. Văn minh văn hóa không phải từ một cái khuôn đúc sẵn mà ra, nó buộc phải phản tỉnh, buộc phải thoát ra mọi cái khuôn đúc để trở về trạng thái tự nhiên làm điểm tựa cho một cơ thể lành mạnh. Xu thế này là tất yếu, chỉ có chuyện đốt sách chôn Nho, đốt phá công trình văn hóa chứ không thể đốt phá văn minh văn hóa được trừ khi cái nền văn minh đó tự diệt. Khi nhà Nho không còn nữa nó làm nổi bật thế hệ nhà Nho gần đó và gọi rằng đó là thế hệ vàng. Nếu không có vàng dân tộc ta đã bị tuyệt diệt từ lâu rồi. Văn minh Việt không dễ gì mất được, những nhà Nho còn sót lại đã, đang và sẽ phải gồng mình lên trong thời gian lớp nhà Nho mới đã, đang và sẽ được sinh ra.